Tarikat diyorsanız eğer, yeryüzünün en gizemli coğrafyası bu tanımalısınız..
Irak/ Süleymaniye-Kerkük, yukarıda Cizre-Şemdinli, sağda Mahabad ve solda Musul ile çevrili olan bölge..
Gizemli bu coğrafyanın ünlü kenti Urumiye: Türklerin yaşadığı bir kent.
1915 Van ve Hakkari isyanlarından kaçan Ermeni ve Nasturilere de ev sahipliği yapan gizemli bir kent.
1924 Hakkari, 1925 Diyarbakır ve Şemdinli, 1930 Ağrı ve Hakkari, 1938 Tunceli isyanlarından kaçanlar da en azından buraya uğramış, kimi kalmış kimi Musul’a göç etmiş, kimi de Baquba’da silahlanıp İngilizlerin emrine girmiş. Burada oyun çok… Irak’ın ve de Suriye’nin parçalanma sürecine girdiği bugünlerde yakın coğrafyası bir Kürt, bir Ermeni ve bir Asuri devletinin filizlenmesine şu anda tanıklık ediyor.
Şimdi biraz eskilere gidelim…
Bu coğrafya aynı zamanda dinler coğrafyası; Musevilik’ten Hıristiyanlığa ve Müslümanlığa giden üç büyük din burada doğdu, yeşerdi, büyüdü ve yayıldı. Dolayısıyla bu gizemli coğrafyada hem insan uygarlıkları hem de bu dinlerin bu topraklarda bıraktığı derin izleri görebilmek her döneminde mümkün.
Türk tarihinde bu coğrafyanın çok önemli izleri var; beyler, şeyhler ve isyancılarıyla kayda geçmiş çok uzun bir hikaye..
Yavuz Sultan Selim’in Şah İsmail’e karşı savaştıkları için ödüllendirdiği Kürt aşiret reisleri bu bölgede bey oldu, yıl 1515.
Osmanlı’ya karşı ilk isyanları da bu beyler çıkardı, yıl 1806.
Bektaşi tekkeleri kapatıldıktan sonra bu Halidi Nakşi şeyhleri Osmanlı Sarayı’nda baş tacı edildiler, yıl 1826.
Kaderin cilvesi o ki Osmanlı’ya karşı ilk dini isyanları da bu şeyhler çıkardı, yıl 1880.
Kısacası bu bölgeye yakın tarihimizde damga vuranlar, ‘Beyler-şeyhler ve isyanlar’!..
En ünlü beyler: Baban ve Botan(Bedirhan) beyleri…
Aynı bölgede Revanduz’da Soran ve İmadiye’de Behdinan beyleri yaşamış olsa da coğrafyanın gücü onları yok etti; sönüp gittiler, unutuldular. Ama Baban ve Botan öyle olmadı, günümüze kadar geldiler…
Botan beyleri…
Merkezi Cizre, ilk isyancı beyi Bedirhan, yıl 1846.
Ardından ikinci Botan isyanı, bu kez Yezdan Şer Bedirhan, yıl 1855.
Nihayetinde Botan beyliği de kaldırıldı, merkeze bağlandı. Günümüz siyasetçilerinden Cüneyd Zapsu, Bedirhanoğullarından yani Botan’dan geliyor olmalı…
Beylikler kaldırıldıktan sonra Halidi Nakşi şeyhlerinin bu coğrafyada güç olduklarını biliyoruz. En ünlü şeyhler de bu bölgeden: Şeyh Talabani, Şeyh Barzani, Şeyh Taha, Şeyh Berzenci ve Şeyh Halid… Talabaniler, Berzenciler ve Şeyh Halid Süleymaniye’den; Barzaniler Barzan’dan, Şeyh Taha Şemdinli’den.
Şeyhlerin ilk isyancısı Ubeydullah, Şeyh Taha’nın oğlu, Şemdinli’den, yıl 1880.
İkincisi Barzaniler; yer Barzan, yıl 1908.
İsyancıların üçüncü şeyhi ise Molla Selim; yer Bitlis, yıl 1914.
Diğer isyancı şeyhler de var ama şimdilik konumuz değil.
Ve bu coğrafya aynı zamanda güncel…
Türk siyasetine damga vurmuş isimlerin uzak ya da yakın bu coğrafyayla bir ilgisi mutlaka var. Örneğin; Mesud Barzani, Celal Talabani, Gümüşhanevi, İskenderpaşa, İsmailağa ve derken Özal, Erbakan, Cindoruk, Gül, Arınç ve Erdoğan gibi yüksek şahsiyetler Tarikat silsilesi ile bu coğrafya bağlı olan ünlü isimlerden birkaçı… Hikayemiz de burada başlıyor zaten…
Saray’daki Gizli Tarikatın Büyük Şeyhi Halid, bu coğrafyanın en ünlü din adamı, aynı zamanda tarikatın kurucusu. Fettullah Gülen’in ‘Salıver Allah’ım’ diye başlayan cemaatçi polislerin tahliye duasında adı ‘Mevlana Halidi Bağdadi’ olarak geçiyor. Gençliğinde Baban Bölge Valisi İbrahim Paşa’nın himayesinde eğitim almış. Bu doğal çünkü Tarikat’ın kuruluş yeri Süleymaniye zaten Baban beyliğinin merkezi.
Tarikat’ın büyük halifeleri de bu coğrafyanın eseri: Irak Halifesi Şeyh Abdusselam Barzani ve Anadolu Halifesi Şeyh Taha.
Abdusselam, Mesud Barzani’nin dedesidir.
Şeyh Taha ise 2013 yılında AKP siyasetinin desteğinde adına ‘uluslararası sempozyum’ düzenlenen Seyit Taha’dır ve daha dün doğduğu köyde adına özel bir Kur’an Kursu da açıldı.
Yani Tarikat yürüyor…
Şimdi gelelim Saray’daki Gizli Tarikata…
Kurucusu; Şeyh Halid.
Doğum yeri; Süleymaniye/Karadağ. Tarikatın çıkış noktası; Barzan ve Şemdinli..
Tüm yollar buradan açılıyor ve Menzil ve İstanbul’a uzanıyor..
Erdal Sarızeybek
